چهارمین همایش بین‌المللی اربعین
چهارمین همایش بین‌المللی اربعین ،در روزهای ۱۶ و ۱۷ مهرماه به صورت مجازی برگزار شد
به دلیل شرایط بیماری کرونا همایش اربعین امسال با سال‌های دیگر متفاوت بود، با این وجود با استقبال بالایی از سوی محققان مواجه شد. در مرحله‌ی اول ۱۴۳ چکیده مقاله دریافت، که در بررسی اولیه ۱۱۱ مقاله پذیرفته شد. در نهایت از بین آنها ۱۰ مقاله از کشورهای ایران، ترکیه، لبنان، ازبکستان، مصر، روسیه، اسپانیا و کانادا انتخاب شدند.
اولین روز همایش علمی بین‌المللی اربعین در روز ۱۶ مهر ماه
در ابتدای همایش، سید جلال دهقانی فیروزآبادی، رییس همایش و معاونت پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی، گزارشی از همایش ارائه داد. معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تشکر از کلیه افراد و سازمان‌هایی که در برگزاری این همایش نقش داشته‌اند، گفت: امیدواریم این همایش بستری فراهم کند تا هم‌اندیشی بیشتر حول محور رویداد بزرگ اربعین شکل بگیرد؛ چرا که اربعین پدیده‌ای نو ظهور و عامل تعیین‌کننده در نظام بین‌الملل است.
دهقانی فیروزآبادی با اشاره به اینکه می‌توان اربعین را از دو منظر بررسی کرد، افزود: هم می‌توان اربعین را به عنوان یک ابژه و موضوع بررسی کرد و هم رویداد اربعین را در نسبت سایر پدیده‌های بین‌المللی مدنظر قرار داد. اربعین‌پژوهی به این معناست که اربعین را به عنوان یک رویداد بین‌المللی در نظر بگیریم. اربعین، گفتمانی با نیروی تعیین‌کننده در سطح بین‌الملل است. علاوه بر آن با در نظر گرفتن اربعین به عنوان گفتمانی نیرومند می‌توانیم سایر پدیده‌های بین‌المللی را بررسی کنیم. در مقالات این همایش هر دو وجه اربعین به‌ویژه نسبت رویداد اربعین با سایر پدیده‌های بین‌المللی مدنظر قرار گرفته شده که یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد همایش چهارم اربعین است.
راهپیمایی اربعین، شیوه‌ی جدید بزرگداشت ارزش‌های انسانی است
در ادامه‌ی چهارمین همایش اربعین، حسین سلیمی، رییس دانشگاه علامه طباطبایی، گفت: امیدواریم این همایش‌ها زمینه‌ی شناخت بهتر اربعین و باز شدن دریچه‌هایی برای اندیشه‌های جدید باشد.
سلیمی گفت: اربعین پدیده‌ای بسیار مهم و مناسبت تاثیرگذاری در جهان اسلام است. هرچند نگاه مناسکی به اربعین ارزشمند است ولی نگاه ما به اربعین صرفاً نگاه به مناسک نیست، بلکه توجه به این مقوله به عنوان پدیده‌ای اجتماعی است.
رییس دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: اربعین شیوه‌ای جدید در تعامل بین فرهنگ‌ها ست. اربعین، شیوه‌ی جدید بزرگداشت ارزش‌های انسانی است. اربعین گونه‌ای تازه از ظلم‌ستیزی است که در عین حال هیچ تضادی با مسالمت‌جویی ندارد. فرهنگ‌ها، زبان‌ها، گویش‌ها و حتی گرایش‌های مذهبی متفاوت در یک پدیده‌ی عظیم و بی‌سابقه مانند راهپیمایی اربعین کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و نه تنها هیچ مشکل اجتماعی به وجود نمی‌آید بلکه صحنه‌های خاطره‌انگیزی از عشق و هم‌نشینی و محبت و مبادله ارزش‌های انسانی در بین گروه‌های شرکت‌کننده شکل می‌گیرد. اربعین رویدادی استثنایی است و تابه‌حال سابقه نداشته است که ده‌ها میلیون انسان برای بزرگداشت ارزش‌های ناشی از یک قیام گرد هم جمع شوند، مرزهای ملی و فرهنگی در نوردیده شوند و همه چیز حول محور یک ارزش به هم بپیوندد.
راهپیمایی اربعین، جلوه‌گاه صلح اسلامی است
در ادامه چهارمین همایش اربعین تعدادی از محققان مقالات خود را ارائه دادند.
علی اکبر فراتی ارایه‌دهنده‌ی مقاله‌ی «ملت حسینی، وحدت اسلامی و مکتب سلیمانی» با اشاره به اینکه شعار “ما ملت امام حسینیم” و “ما ملت شهادتیم”، نماد مکتب سلیمانی است، گفت: برای فهم این دو تعبیر لازم است کلیدواژه‌ی ملت با تاکید بر مفهوم آن در زبان قرآن کنکاش شود. واژه‌ی ملت در زبان عربی و به‌ویژه قرآن به کیش و آیین و دین اطلاق شده است. ملت در مکتب شهید سلیمانی علاوه بر حفظ مفهوم عرفی آن در معنایی دینی و مکتبی نیز به کار رفته و از دایره محدود قومی خارج شده است.
فراتی با اشاره به کلام شهید سلیمانی ادامه داد: ملت امام حسین و ملت شهادت در گستره‌ی مکتبی شامل همه‌ی افرادی می‌شود که با هر ملیت و قومیتی زیر پرچم امام حسین گرد می‌آیند و بی‌آنکه پرچم، ملیت، نژاد و زبانی آنها را جدا سازد.
فاطمه پورمسجدیان نیز یکی دیگر از محققان بود که به ارائه‌ی مقاله خود پرداخت. وی در مقاله «اربعین جلوه‌گاه سلم اسلامی» مفهوم صلح در جهان‌بینی اسلامی را بسیار جامع‌تر از تعاریف صلح مدرن و یا صلح کلاسیک در سایر جهان‌بینی‌ها و علوم مرتبط می‌داند. صلح اسلامی که بر پایه‌ی اعتقادات عمیق دینی استوار است در سالگرد مراسم راهپیمایی اربعین به جهانیان نشان داده می‌شود. مسلمان حقیقی در صلح کامل با همه‌ی موجودات قرار دارد.
دومین روز از چهارمین همایش علمی بین‌المللی اربعین در روز ۱۷ مهر ماه، به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار شد.
بافت عشیره‌ای و موزاییکی در مواجه دو فرهنگ تعیین‌کننده است
مواجهه دو فرهنگ متمایز ایرانی و عراقی در متن پیاده‌روی اربعین ، موضوعی بود که دکتر اعتمادی فرد درباره‌ی آن صحبت کرد.
دکتر اعتمادی فرد سخنان خود را با اشاره به تمایزات میان دو فرهنگ ایرانی و عراقی، یعنی تمایزات نژادی، زبانی و قومی آغاز کرد و گفت: «پیاده‌روی اربعین یک امکان را فراهم می‌کند تا ما بتوانیم، دو فرهنگ با سابقه‌ای پر تنش و دارای تمایزات فرهنگی زیاد را مورد مواجه قرار دهیم».
اعتمادی فرد با بیان اینکه بر طبق آمار مرکز آمار و پژوهش‌های الکفیل، تعداد شرکت‌کنندگان مراسم پیاده‌روی در روز اربعین، در سال‌های ۹۷ و ۹۸ پانزده میلیون نفر و در سال‌های ۹۶ و ۹۵ به ترتیب سیزده و یازده میلیون نفر بوده است و ۳.۵ میلیون نفر یعنی حدود یک چهارم شرکت‌کنندگان را ایرانیان تشکیل می‌دهند، افزود: «این آمار به ما نشان می‌دهد که علاوه بر رشد تدریجی مشارکت زائران در طول دو سه سال اخیر و ترکیب متنوع بین‌المللی این پیاده‌روی، ایرانیان حضور پررنگ‌تری در کنار عراقی‌ها داشته‌اند.»
استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به تعامل و مواجهه‌ی دو فرهنگ ایرانی و عراقی در مراسم اربعین، اظهار داشت: «بر اساس مشاهدات میدانی که بنده در دو سال ۹۶ و ۹۸ داشته‌ام، می‌توانم این را عرض کنم که در طرف عراقی، آن چیزی که شاهد آن هستیم یک بافت موزاییکی و چندگانه است، خصوصاً مبتنی بر نظام عشیره‌ای و قومی و آن ساخت قدیمی که در عراق وجود دارد. شما به محض اینکه از نجف یا سایر شهرها به سمت کربلا راه می‌افتید، می‌بینید که موکب‌هایی هست و این موکب‌ها به عشیره‌های مختلف تعلق دارند. در حین حضور در آن موکب برای پذیرایی و استراحت یا برای تجدید قوا، شما متوجه می‌شوید که آنها چقدر در طول سال سختی تحمل کرده‌اند و آذوقه یا سرمایه را اندوخته‌اند تا بتوانند در این روزهای پیاده‌روی اربعین به خدمت زائران در بیاورند».
وی در این باره ادامه داد: «این بافت عشیره‌ای و موزاییکی در مواجه دو فرهنگ به شدت تعیین‌کننده است». اعتمادی فرد با اشاره به گذشت زمان و مواجهه بیشتر این دو فرهنگ یعنی فرهنگ ایرانی و عراقی، تصریح کرد: «هر چقدر که زمان بیشتری می‌گذرد، می‌بینیم که میزان تطبیق‌پذیری بین این فرهنگ سنتی و عشیره‌ای -که فرهنگ بسیار سفت و سختی و حتی بعضاً به نظر ما فرهنگ زمختی است- و فرهنگ ایرانی بیشتر شده است».
دکتر اعتمادی فرد با اشاره به اینکه حُب امام حسین (ع) دلیل این تطابق فرهنگی هست، خاطر نشان کرد: «آن چیزی که این دو فرهنگ را علی‌رغم اختلافات بسیار زیاد به یکدیگر نزدیک می‌کند، چیزی است تحت عنوان حُب امام حسین (ع)».
او در همین زمینه ادامه داد: «اگر شما از کربلا بعد از اربعین برگردید، متوجه می‌شوید که اساساً این ارتباط و این زمینه‌ی تعاملی به‌شدت نزدیک، دوباره به همان وضعیت قبلی خود بر می‌گردد و آن تعامل نزدیک و صمیمی که قبلاً وجود داشت دیگر وجود ندارد».
جلوه‌ی دیگر حیات طیبه، اربعین است
دکتر فوزی علوی ، استاد فلسفه دانشگاه زیتونه تونس، دیگر سخنران این همایش، سخنان خود را با عنوان «اربعین به عنوان طرحی عدالت‌جویانه و جهانی برای مبارزه با استعمار جهانی» بیان کرد.
فوزی علوی اشاره کرد که راه امام حسین (ع)، راه پیامبر است و پیمودن راه و مسلک آن حضرت در واقع پیمودن راه نبوت و خط رسالت است و ادامه داد: «پیمودن راه امام حسین (ع)، امتداد راه الهی است و کسی که گام در مسیر امام حسین (ع) می‌نهد از خدا و پیامبرش اطاعت کرده است».
وی افزود: «امام حسین (ع) آموزه‌های اسلامی را در میدان عمل پیاده نمود و جنبشی اجتماعی را پایه‌گذاری کرد که از طریق دستِ رد زدن به هر گونه مظاهر ستم و ستمگری به مبارزه با آن پرداخته و در واقع نقشی که امام حسین (ع) در اسلام ایفا نموده‌اند، حفظ اسلام از تحریف و نجات اسلام از اسلام اموی و دولت‌های پس از آنان بود».
دکتر زهره اخواه مقدم، دانشیار قرآن و حدیث دانشگاه علوم قرآنی دانشگاه تهران، با عنوان «تجلی وعده الهی مبنی بر زنده‌سازی انسان‌ها در پیاده‌روی اربعین» سخنانی ایراد کرد.
او با اشاره به حیات طیبه که در قرآن از آن نام برده شده است و مصداق آن در دنیا، گفت: «آیا این حیات طیبه‌ای که خداوند در دنیا وعده‌اش را به ما داده است، در دنیا مصداقی برایش داریم یا نه؟»
او با بیان اینکه افطارهای ماه رمضان، ایثارهای مالی، کارهای جهادی و … مصداق‌هایی از این حیات طیبه هستند، ادامه داد: «جلوه‌ی دیگر آن اربعین است، همه‌ی دوستانی که این راه را رفته‌اند می‌دانند که آنجا از نظر مادی و حیات حیوانی بسیار سفر پر زحمتی هست، اما چه می‌شود که آنقدر اشتیاق نسبت به آن وجود دارد؟ دلیلش این است که آنجا حیات خوشگوار است».
سرمایه سیاسی اربعین، بر مبنای یک اعتقاد زلال و یک اعتماد عملی است
دکتر شیخ محمد زعبی ، رییس دفتر تبلیغات جنبش توحید اسلامی لبنان، یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود که سخنانی را تحت عنوان «عدالت جهانی، غایت رسالت و عنوان قیام اهل بیت (ع)» بیان کرد.
شیخ محمد زعبی با بیان اینکه در دوران پس از پیامبر، امویان از طریق مبارزه با خط امام حسین (ع) در صدد این بودند که خط الهی را هدف قرار دهند، تصریح کرد: «امویان در همین راستا علیه امام حسین (ع) توطئه ها کردند و در تلاش بودند که با ضربه زدن به روش و مسلک امام حسین (ع)، خط اسلام را هدف قرار دهند».
رییس دفتر تبلیغات جنبش توحید اسلامی لبنان با اشاره به اینکه هدف نهضت امام حسین (ع) چیزی جز اقامه عدل و حفظ اسلام از تحریف اموی نیست، ادامه داد: «مردم امروز نیز برای اقامه عدل تلاش می‌کنند، در این راستا دادگاه‌های بین‌المللی نیز تشکیل شده است اما متاسفانه این محافلی که تحت عنوان دادگاه‌های بین‌المللی مطرح است، در راستای منافع ابرقدرت‌ها تلاش می‌کنند.»
وی با بیان اینکه قضیه فلسطین نیز در همین راستا مطرح است، افزود: «در واقع آنها این سرزمین را اشغال کرده‌اند و از هیچ ظلم و ستمی علیه ساکنان این سرزمین دریغ نکرده‌اند». دکتر زعبی اظهار داشت: «مردم امروز باید در برابر زورگویی ایالات متحده و سایر کشورهای بزرگ که جز زورگویی و قلدری چیزی نمی‌دانند، تغییر رویه دهند».
پس از شیخ محمد زعبی، دکتر عباسعلی رهبر، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، سخنانی حول محور «اربعین، سازه‌ای در هم‌افزایی سرمایه سیاسی و عقلانیت سیاسی» ایراد کرد.
دکتر عباسعلی رهبر با اشاره به اینکه حماسه امام حسین (ع) تنها مبتنی بر شور نیست، اظهار داشت: «در اربعین امام حسین (ع)، در فرایند نگاه تاریخی به قیام امام حسین(ع)، ما شعور را بسیار جدی‌تر و مطمئن‌تر می‌بینیم. یک عقلانیتی که مبتنی بر عقلانیت تعالی‌محور هست، عقلانیتی که دین و دنیا را به همدیگر نسبت می‌دهد و عقلانیتی که از جهل مقدس دوری می‌کند».
دانشیار علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با بیان اینکه سرمایه سیاسی معرف نوعی مهم از قدرت سیاسی مشروع هست، ادامه داد: «سرمایه سیاسی که اربعین برای ما ایجاد می‌کند، بر مبنای یک اعتقاد زلال، یک اعتقاد شفاف و یک اعتماد، نه اعتمادی ظاهری بلکه یک اعتماد عملی و شناخت و عملکردی است که در طول فضای اربعین و عاشورا ما می‌توانیم ببینیم».
وی در همین زمینه ادامه داد: «این شناختی که ما از آن صحبت می‌کنیم یک شناختی مبتنی بر سه رکن اولیه‌ی باور، توجیه و صدق است». دکتر رهبر در پایان سخنانش با بیان اینکه دوری از روحیه‌ی زهد خشک و جهل مقدس‌نما از نکات مهمی هستند که باید از آنها درس بگیریم، افزود: «آنان که امام حسین (ع) را شهید کردند، همان مقدسینی بودند که قبل از آن با امام (ع) نماز خوانده بودند».
پیاده‌روی اربعین، زنان را از روزمرگی‌های جامعه مدرن جدا می‌کند
«ساخت خود فردی در تجربه‌هایی از ملال و روزمرگی‌ها، مطالعه تجربه اربعین نزد زنان ایرانی» عنوان مقاله‌ی دیگری بود که دکتر محمد تقی کرمی، دانشیار مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی، و دکتر طاهره خزاعی دانش‌آموخته‌ی دکتری دانشگاه بوردو فرانسه، آن را گرد آوری کرده بودند و دکتر کرمی به ارائه آن پرداخت.
دکتر محمد تقی کرمی با بیان اینکه بر طبق گفته‌ی این زنان پیاده‌روی اربعین آنها را از روزمرگی‌ای که جامعه مدرن به آنها تحمیل می‌کرد، جدا می‌کند گفت: «این راهپیمایی فرصت تفکر و بازاندیشی در عقلانیت آن روزمرگی‌ها و یا عدم عقلانیت آن روزمرگی‌ها را به زنان ما اعطا می‌کند».
تجربه‌ی نوعی از مهدویت توسط این زنان، یکی دیگر از این تجارب بود که دکتر کرمی به آن پرداخت و تصریح کرد: «فرصت اربعین، راهپیمایی اربعین، فضای برابری ذیل پرچم سیدالشهدا است و در واقع این ایده را بین تجربه‌کنندگان این راهپیمایی تقویت می‌کند که اگر حضرت صاحب، امام زمان (ع) تشریف بیاورند، ما یک همچین برابری و بی‌اعتنایی به دنیا را تجربه کرده‌ایم و اینکه اساساً ابزار های دنیوی یک واسطه‌ای هستند برای اینکه انسان به هدفش برسد».
در تبیین مفهوم کربلا باید به دنبال ایده‌آل‌های انسانی باشیم
دکتر نوری محمد زاده ، استاد دانشگاه داغستان روسیه، اولین سخنران اختتامیه این همایش بود که مطالبی را به صورت جزئی بیان کرد.
دکتر نوری محمد زاده با بیان اینکه امام حسین (ع) عشق را به تمام مردم جهان آموخته است، گفت: «تمام مردم جهان به واسطه‌ی این عشق در کربلا حضور پیدا می‌کنند».
وی در ادامه با تشکر از جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری برای کمک به برگزاری هر چه بهتر این مراسم، سخنان خود را به اتمام رساند.
سخنران دوم سخنرانی اختتامیه چهارمین همایش علمی بین‌المللی اربعین، دکتر لیاقت تکیم، استاد دانشگاه مک مستر کانادا بود که مطالبی را به زبان انگلیسی بیان کرد.
دکتر لیاقت تکیم با بیان مواجه سپاه امام حسین (ع) با سپاه حُر و فریاد امام که گفت مگر حقیقت را نمی‌بینید؟، مگر نمی‌توانید صواب را از ناصواب تشخیص دهید؟، اظهار داشت: «بنابراین در کربلا و در تبیین مفهوم کربلا در سایه‌ی توحید باید به دنبال ایده‌آل‌های انسانی، ایده‌آل‌هایی مانند عدالت باشیم».
دکتر تکیم در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به داستان کربلا، ادامه داد: «باید بگوییم که بخاطر حُب حقیقت و حُب آزادگی است که امام حسین (ع) به دل ابناء بشر، مسلمان و غیر مسلمان می‌نشیند». این استاد دانشگاه مک مستر کانادا سخنان خود را با خواندن فراز هایی از زیارت امام حسین (ع) به پایان رساند.
این همایش در روز های ۱۶ و ۱۷ مهر ماه به همت دانشگاه علامه طباطبایی (ره)، کمیته فرهنگی آموزشی ستاد مرکزی اربعین، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، دانشگاه تهران، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حول هفت محور اصلی و قرائت شانزده سخنرانی، به صورت مجازی برگزار شد.
خبرگزاری عطنا روز اول
نظر شما :