محمد صادقی

چکیده:

مسئله شر یکی از مباحث کلام و فلسفه دین به شمار می آید و جایگاه آن، در اثبات وجود خدا و صفات الهی و معنای زندگی است. مسئله شر در مکاتب و ادیان متفاوت به طرق مختلف بررسی شده و ارتباط آن با صفات خداوندی تفسیر گردیده است. در این رساله که با روش تحلیلی- توصیفی و تفسیری انجام شده است هدف بررسی این مسئله از دیدگاه امام محمد غزالی و علامه حلی در دین اسلام و همچنین جان هیک و سویین برن از متفکران غربی و مسیحی است. علامه حلی با تعریف الام و شرور و تقسیم بندی انواع آن بهترین راه حل را مسئله عوض و جبران شرور توسط خداوند تأکید دارد. غزالی نیز تأکید دارد که خیر و شر از جانب خداست و کسی که شر را از جانب خدا نداند، جاهل است. به این معنا که خداوند شر را برای شر می­آفریند، بلکه غرض خداوند از ایجاد شر، در واقع نیل به یک خیر بزرگتر است. به نظر غزالی ابهام در باب سازگاری رحمت خدا و وجود شرور ناشی از درک نادرست معنای حقیقی رحمت است. شر و رنجی که دامن­گیر برخی اجزاء عالم می­شود، در مقایسه با خیر کلی حاکم بر جهان، اندک و چه بسا ضروری است و گاه آنچه در موارد جزئی نابسامان می­نماید، در نظر به کلّ نظام هستی، سامان و قرار به شمار می­رود. جان هیک با راهکار تئودیسه مبتنی بر پرورش روح و همچنین دفاع مبتنی بر اختیار به حل مسئله شر می­پردازد.جان هیک شر را برای پرورش روح در دو مرحله خلقت و متحمل شدن رنج برای پرورش روح ضروری دانسته و هدف آفرینش را به وسیله ان تبیین می نماید. سویین برن نیز با قبول نظریه دفاع مبتنی بر اختیار، روایت زیبایی شناسانه به خیرهای برتر و لزوم شر برای کسب معرفت و کسب فضائل اخلاقی تأکید می­کند. سویین برن نگاهی با حصول خیرهای اخلاقی با وقوع شر داشته و به مدد آن مقوله مرگ را معنا می­کند. در این رساله پس از تبیین دقیق شر و انواع آن به تفصیل دیدگاه هر چهار اندیشمند مطرح می­شود. در پایان برای حل این مسئله هر چهار نظریه قابل قبول برای برخی انسان­ها و راه­گشای انسان در مواجهه با شرور می­باشد. اما با توجه به عقاید اسلای در جامعه ایران دیدگاه عوض از علامه حلی را کارآمدتر از سایر نظرات می­دانیم.

کلمات کلیدی: شر، علامه حلی، غزالی، جان هیک، سویین برن، خداباوری